Περίληψη
Σκοπός του παρόντος είναι να παρουσιάσει την εκπαιδευτική δράση που πραγματοποιήθηκε στο Γυμνάσιο Αγίων Θεοδώρων κατά το σχολικό έτος 2013-2014 και αφορούσε στις διατροφικές συνήθειες των μαθητών της Α’ γυμνασίου. Παρακάτω δίνονται πληροφορίες σχετικά με το πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται, τις ανάγκες στις οποίες ανταποκρίνεται, το σκοπό και τους στόχους της και τη γενική οργάνωσή της. Στη συνέχεια γίνεται η αποδόμησή της με βάση την τεχνική της μοντελοποίησης. Παρουσιάζονται τα συστατικά στοιχεία της, τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα και αναλύονται οι θεμελιώδεις δραστηριότητές της. Απώτερος στόχος είναι να εντοπιστούν τα θετικά και τα αρνητικά στοιχεία που προέκυψαν κατά την εφαρμογή της και να ληφθούν τα αναγκαία διορθωτικά μέτρα για εφαρμογή της την επόμενη σχολική χρονιά.
Εισαγωγή
Σε θεωρητικό πλαίσιο, ο σχεδιασμός του προγράμματος στηρίχθηκε στα παρακάτω: Αφενός στην Κοινωνική Γνωσιακή Θεωρία, με βάση την οποία η συμπεριφορά των ανθρώπων ερμηνεύεται από τη σχέση αλληλεπίδρασης ανάμεσα σε δεξιότητες συμπεριφοράς, σε προσωπικές παραμέτρους όπως οι γνώσεις, οι αξίες, τα πρότυπα του καθενός και σε περιβαλλοντικές παραμέτρους όπως η επίδραση του οικογενειακού και του κοινωνικού περιβάλλοντος(Bandura, 1986). Επομένως, όταν εφαρμόζεται κάποια εκπαιδευτική παρέμβαση που στοχεύει στην αλλαγή συμπεριφοράς σε θέματα διατροφής και γενικότερα υγείας, προτείνει να λαμβάνονται υπόψη οι τρεις παραπάνω παράμετροι.
Αφετέρου στην παραδοχή ότι το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα χαρακτηρίζεται από συγκεντρωτισμό και ομοιομορφία(Ματσαγγούρας, 1998). Αυτό που χρειάζεται είναι να διαμορφωθεί ένα σχολικό περιβάλλον που θα παρέχει σε εκπαιδευτικούς και μαθητές την ευκαιρία να δραστηριοποιηθούν, να εμπλακούν σε μια διαδικασία βιωματικής, ομαδοκεντρικής μάθησης ώστε να αυτενεργήσουν, να μάθουν έμπρακτα τρόπους απόκτησης και διαχείρισης της γνώσης, να καλλιεργήσουν δεξιότητες. Μ’ αυτόν τρόπο οι εκπαιδευτικοί γίνονται οι ίδιοι αρχιτέκτονες και όχι διαμεσολαβητές της αλλαγής (Ματσαγγούρας, 1998).
Στις παραπάνω διαπιστώσεις ανταποκρίνονται οι σκοποί της δράσης «τρέφομαι σωστά, αθλούμαι τακτικά» που απευθύνεται στην ευρύτερη σχολική κοινότητα, δηλαδή σε εκπαιδευτικούς, μαθητές, γονείς.
Σκοπός και στόχοι της δράσης
Η παραπάνω δράση εντάσσεται στα πλαίσια του προγράμματος Αγωγής Υγείας που έχει ως σκοπό την προάσπιση, τη βελτίωση, και την προαγωγή της σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας των μαθητών/τριών, αφενός μεν με την ενδυνάμωση της προσωπικότητάς τους, αφετέρου δε με την αναβάθμιση του κοινωνικού και φυσικού περιβάλλοντός τους. (εγκύκλιος αρ. 5486/ 10-4-2008 για τη Μέση Εκπαίδευση)
Σε ό,τι αφορά στους στόχους αυτοί εστιάζουν στα παρακάτω:
Οι μαθητές επιδιώχθηκε σε πρώτη φάση να:
διερευνήσουν τις διατροφικές τους συνήθειες
γνωρίσουν, μέσα από συζητήσεις στο οικογενειακό τους περιβάλλον, τις διατροφικές συνήθειες του τόπου τους
μάθουν να κατατάσσουν τις τροφές στη διατροφική πυραμίδα
να συνειδητοποιήσουν ότι δεν υπάρχουν καλές και κακές τροφές, αλλά κάποιες που πρέπει να καταναλώνονται καθημερινά, ενώ κάποιες άλλες με μέτρο
κατανοήσουν έννοιες όπως: βιταμίνη, πρωτεΐνη, ασβέστιο, σίδηρος, ενέργεια, μεσογειακή διατροφή, έτοιμο φαγητό, συμβατική καλλιέργεια, βιολογική γεωργία, μεταλλαγμένα τρόφιμα.
ασκηθούν στην παραγωγή γραπτού και προφορικού λόγου με θέμα την υγιεινή διατροφή.
να αποκτήσουν διατροφική συνείδηση και επομένως να προστατεύσουν την ατομική τους υγεία και την υγεία των άλλων
να παράγουν συναφές οπτικοακουστικό υλικό(αφίσα, τραγούδι, ταινία)
Ως προς τα αποτελέσματα δεύτερης τάξης, τα οποία προκύπτουν με πιο έμμεσο τρόπο και φανερώνουν τη γενική κατεύθυνσή του και τις έμμεσες αλλαγές στη συμπεριφορά των συμμετεχόντων(Πασιαρδής, 2010), οι μαθητές επιδιώχθηκε να:
αναπτύξουν κριτική σκέψη, ώστε να αντιστέκονται σε αρνητικές διατροφικές επιρροές από σχετικά διαφημιστικά μηνύματα.
αναπτύξουν στάσεις και συμπεριφορές θετικές για τη διατήρηση της προσωπικής τους υγείας.
κατανοήσουν ότι ορισμένοι άνθρωποι που, λόγω της οικονομικής κρίσης, δεν έχουν τη δυνατότητα να διασφαλίσουν καθημερινά τα απαραίτητα γεύματα, χρειάζονται τη συνδρομή μας και ως εκ τούτου να αποκτήσουν κοινωνική συνείδηση
επικοινωνήσουν με τους συμμαθητές τους, να ανταλλάσσουν απόψεις και ιδέες στο πλαίσιο συνεργατικών δραστηριοτήτων.
Περιγραφή της δράσης
Συμπληρωματικά της στοχοθεσίας που προηγήθηκε και με στόχο την πληρέστερη κατανόηση των δυναμικών που αναπτύσσονται μεταξύ των συστατικών μερών του ώστε να επιτευχθεί η εννοιολογική αναπαράστασή του, επιχειρείται παρακάτω η ανάλυση της δομής του, όπως προτάθηκε από τον Borich (Borich, 1982 στο Πασιαρδής, 2010).
Στις εισδοχές της δράσης «τρέφομαι σωστά, αθλούμαι τακτικά» περιλαμβάνονται οι μαθητές της Α’ τάξης του γυμνασίου Αγίων Θεοδώρων και οι εκπαιδευτικοί Αθανασάκη Κατερίνα (ΠΕ 02), Παπαδοπούλου Ειρήνη (ΠΕ 02) και Μοτάκη Σταματίνα (ΠΕ 13).
Κατά την εφαρμογή της δράσης πραγματοποιήθηκαν τα εξής: Σε πρώτη φάση υπήρξε προβληματισμός για τις διατροφικές συνήθειες των μαθητών καθώς παρατηρήθηκε ότι το φαγητό που κατανάλωναν στο σχολείο δεν περιελάμβανε τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά. Στη συνέχεια έγινε συζήτηση ανάμεσα στις εκπαιδευτικούς σχετικά με το πλαίσιο εφαρμογής της δράσης, καθορίστηκε ο σκοπός και οι επιμέρους στόχοι οργανώθηκε ο χώρος, ο χρόνος, και σχεδιάστηκαν οι επιμέρους δραστηριότητες. Συγκεκριμένα ακολουθήθηκε διαθεματική προσέγγιση, καθώς οι διατροφικές συνήθειες και ο ανθυγιεινός τρόπος ζωής, απασχολούν τους μαθητές τόσο στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας (ενότητα 4), όσο και της Οικιακής Οικονομίας της Α’ Γυμνασίου (ενότητα 3 και ενότητα 4.3 ).
Ειδικότερα, στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας διαβάστηκαν στην τάξη τα κείμενα 1 [Είμαστε ό,τι τρώμε], 2[Παρατηρώντας τα γλυκά], 3[Η μεσογειακή διατροφή] που αποτέλεσαν αφορμή για προβληματισμό και συζήτηση. Οι μαθητές χωρίστηκαν σε 5ομάδες εργασίας, η καθεμιά από τις οποίες ασχολήθηκε με μία ομάδα τροφίμων. Στη συνέχεια έγραψε μια συνταγή που είχε ως βάση τρόφιμα που ανήκουν στην δική της ομάδα και στίχους για τα οφέλη που προκύπτουν από την κατανάλωση τροφίμων της ομάδας της τους οποίους και μελοποίησε σε ρυθμούς γνωστών τραγουδιών. Στο επόμενο διδακτικό δίωρο διαβάστηκε ως αφόρμηση το κείμενο 6 [Γονείς και διατροφή] και ακολούθησε δραματοποίηση, καθώς κάποιοι μαθητές υποδύθηκαν παιδιά που θέλουν να φάνε έτοιμο φαγητό σε φαστφούντ και δύο άλλοι τους γονείς που προσπαθούν με επιχειρήματα να τους μεταπείσουν. Στόχος ήταν να προσεγγίσουν βιωματικά και επικοινωνιακά το θέμα.
Στο μάθημα της Οικιακής Οικονομίας η ενότητα « Διατροφή» αποτέλεσε την αφετηρία για την ενασχόληση με σύγχρονα προβλήματα, όπως αυτό του υποσιτισμού και ιδιαίτερα της παχυσαρκίας και αναζητήθηκαν τα αίτιά τους στις συνθήκες και στον σημερινό τρόπο ζωής . Τονίστηκε ότι όλες σχεδόν οι ασθένειες είναι διατροφοεξαρτώμενες, με την παρουσίαση ιατρικών μελετών. Τις ιατρικές έρευνες επιβεβαίωσαν τα βιώματα ομάδων μαθητών οι οποίοι κλήθηκαν να καταγράψουν περιστατικά νοσούντων από το οικογενειακό και το οικείο περιβάλλον τους. Διερευνώντας τα αίτια της εκδήλωσής τους , με βάση το ιστορικό τους, οι μαθητές βεβαιώθηκαν για τη σχέση της διατροφής, της άσκησης και της αποφυγής των ανθυγιεινών συνηθειών με την καλή υγεία, τη ζωντάνια και την ευεξία.
Πριν την αναλυτική παρουσίαση των ομάδων των τροφίμων, οι μαθητές κλήθηκαν ατομικά να καταγράψουν τι περιλαμβάνει το εβδομαδιαίο διαιτολόγιό τους, καθώς και τα ημερήσια γεύματά τους. Έγινε ειδική αναφορά στο ρόλο του κυλικείου στη διατροφή των εφήβων και οι μαθητές εστίασαν σε κάποια από τα προϊόντα που ευρέως καταναλώνουν. Τους ζητήθηκε η φύλαξη των συγκεκριμένων καταγραφών , προκειμένου να επανέλθουμε εκ νέου στο θέμα, εν ευθέτω χρόνω.
Μέσα από την διεξοδική παρουσίαση των ομάδων των τροφίμων, οι μαθητές γνώρισαν τα θρεπτικά συστατικά και την προσφορά τους στον οργανισμό μας και συνειδητοποίησαν την έννοια της ισορροπημένης διατροφής και την αναγκαιότητα της απόκτησης σωστής διατροφικής συνείδησης.
Μετά την ολοκλήρωση της διδακτικής ενότητας, ζητήθηκε από τους μαθητές να επαναφέρουν τις σημειώσεις τους σχετικά με το εβδομαδιαίο και το ημερήσιο διαιτολόγιό τους και να κάνουν τυχόν παρεμβάσεις τώρα που γνωρίζουν πιο επισταμένα τα τρόφιμα , τη μεσογειακή διατροφή και τη διατροφική πυραμίδα. Έτσι, έγινε εμπράκτως η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της διδασκαλίας ( συγκρίναμε το πριν και το μετά ).
Οι μαθητές έφτιαξαν ποιήματα, σύνθετες λέξεις, βρήκαν γλωσσοδέτες, γνωμικά και παροιμίες σχετικές με τη διατροφή και τα τρόφιμα, με την εκπαιδευτική καθοδήγηση και παρέμβαση εφόσον αυτό κρίθηκε αναγκαίο .
Αξίζει να γίνει αναφορά στη συμβολή του μαθήματος στην απόκτηση κοινωνικής συνείδησης των μαθητών, αυτή την περίοδο της οικονομικής κρίσης και της ανέχειας. Οι μαθητές αντελήφθησαν ότι η τροφή ως απαραίτητο στοιχείο για την ανθρώπινη επιβίωση, δυστυχώς για ορισμένους συνανθρώπους μας είναι δύσκολο να εξασφαλιστεί. Ανέλαβαν λοιπόν πρωτοβουλίες και εθελοντικές δράσεις συγκομιδής τροφίμων , πραγματοποιώντας έτσι ένα άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία.
Τα αποτελέσματα αυτής της συλλογικής δραστηριότητας, δηλαδή η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση των μαθητών, η ψυχολογική τους προετοιμασία και η ετοιμότητά τους να αναλάβουν δράση, οδήγησε στην ανάγκη σύνταξης και συμπλήρωσης ενός ερωτηματολογίου όπου θα διερευνούσαν τις διατροφικές τους συνήθειες. Μετά από συζήτηση, κατέληξαν στις ερωτήσεις που θα περιελάμβαναν. Οι εκπαιδευτικοί είχαν ρόλο εμψυχωτή και συντονιστή. Οι μαθητές κινητοποιήθηκαν, έγιναν μικροί ερευνητές.
Τα αποτελέσματα αυτής της δραστηριότητας, δηλαδή ο προβληματισμός και οι γνώσεις που απέκτησαν οι μαθητές για τις καθημερινές τους διατροφικές συνήθειες αποτέλεσαν εισδοχές για την επόμενη δραστηριότητα που πραγματοποιήθηκε στο αμφιθέατρο του σχολείου και είχε διάρκεια δύο διδακτικές ώρες. Οι παραπάνω εκπαιδευτικοί σε συνεργασία με τους μαθητές ετοίμασαν μία παρουσίαση (power point) όπου συγκέντρωσαν και μορφοποίησαν τις απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο τις οποίες σχολίασαν από κοινού με τους μαθητές.. Εισδοχές ήταν, εκτός από τους μαθητές της Α’ γυμνασίου και τις εκπαιδευτικούς που συμμετείχαν στη δράση, το σύνολο των εκπαιδευτικών καθώς και οι γονείς των μαθητών, καθώς επιδιώχθηκε η ενημέρωση- ευαισθητοποίησή τους σε θέματα διατροφής, επομένων η διάχυση των αποτελεσμάτων στην τοπική κοινωνία. Όλοι δεσμεύτηκαν να εφαρμόζουν στην καθημερινότητά τους απλούς κανόνες διατροφής.
Περιορισμοί
Στις μεταβλητές που λειτούργησαν αρνητικά και περιόρισαν τα αποτελέσματα της δράσης εντάσσονται ο περιορισμένος χρόνος των εκπαιδευτικών, η απουσία υλικοτεχνικής υποδομής, καθώς το εργαστήριο Η/Υ χρησιμοποιείται από κοινού με το λύκειο, οπότε δεν υπήρχε η δυνατότητα να χρησιμοποιηθεί κατά την εφαρμογή της δράσης- οι εκπαιδευτικοί είχαν προγραμματίσει να παρακολουθήσουν οι μαθητές αποσπάσματα από την ταινία super size me, κάτι που δεν κατέστη εφικτό-, καθώς και οι δυνατότητες ορισμένων μαθητών, οι οποίοι χρειάζονταν ιδιαίτερη παρώθηση και καθοδήγηση.
Αξιολόγηση της δράσης
Λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία που προέκυψαν από τη δομική ανάλυση της δράσης καθώς και το σχεδιασμό και τις ιδιαίτερες συνθήκες κάτω από τις οποίες αυτή εφαρμόστηκε, προέκυψαν τα παρακάτω βασικά ερωτήματα για την αξιολόγησή της από τις εκπαιδευτικούς.
1. Σε ποιο βαθμό η δράση εφαρμόστηκε όπως είχε σχεδιαστεί;
2. Σε ποιο βαθμό επιτεύχθηκαν οι στόχοι ως αποτέλεσμα της εφαρμογής της δράσης;
3. Ποια είναι τα θετικά στοιχεία που απορρέουν από την εφαρμογή της δράσης;
4. Ποια είναι τα αρνητικά στοιχεία που απορρέουν από την εφαρμογή της δράσης;
5. Σε ποιους τομείς εντοπίζονται περιθώρια βελτίωσης;
6. Από την εφαρμογή της δράσης προέκυψαν και άλλα συναφή αποτελέσματα τα οποία δεν είχαν προβλεφθεί στην αρχή;
Η παραπάνω αξιολόγηση είναι διαμορφωτική, εφόσον στοχεύει στο να εντοπίσει τις δυνατότητες και τις αδυναμίες που προέκυψαν από την εφαρμογή της δράσης και επομένως να εστιάσει στους τομείς που χρειάζονται βελτίωση, ώστε να υπάρξει, μέσω της ανατροφοδότησης, μεγιστοποίηση κατά το δυνατόν των αποτελεσμάτων την επόμενη σχολική χρονιά.
Οι εκπαιδευτικοί:
Αθανασάκη Κατερίνα
Μοτάκη Σταματίνα
Παπαδοπούλου Ειρήνη
Βιβλιογραφία
Δ.Ε.Π.Π.Σ. (2002) Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών. Αθήνα: Υπουργείο
Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων & Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.
Bandura, A. (1986) Social foundations of thought and action: A social cognitive theory.
Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall.
Μανιός, Γ.(2008), Αγωγή Υγείας, Διατροφή, Διατροφικές Συνήθειες, Αθήνα: Inte*learn.
Ματσαγγούρας, Η. (1998) Στρατηγικές διδασκαλίας. Η κριτική σκέψη στη διδακτική πράξη.
Αθήνα: Gutenberg.
Πασιαρδής, Π.(2010). Αξιολόγηση προγραμμάτων και προσωπικού στην εκπαίδευση - Τόμος Ι: Αξιολόγηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου: Λευκωσία.
Στάππα- Μουρτζίνη, Μ. Αγωγή Υγείας- Βασικές αρχές- Σχεδιασμός Προγράμματος, Αθήνα: ΟΕΔΒ.
